Is het begrijpen van persoonlijkheid en persoonlijkheidskenmerken van politieke leiders belangrijk voor het begrijpen en voorspellen van hun gedrag? Het is opmerkelijk hoe weinig aandacht er door commentatoren aan deze vraag is besteed in de aanloop tot en verloop van de oorlog tussen Rusland en Oekraine. Neem Poetin. Hij is bij uitstek een autocratisch leider. Iemand die er constant naar streeft de totale macht in zijn land, gebied of organisatie in één hand , de zijne, te houden. Iemand die daarom oppositie niet duldt en zoveel mogelijk, al dan niet met geweld of verkrachting van elke rechtsorde, probeert uit te schakelen. Het kan zijn dat hij ooit door democratische verkiezingen aan de macht is gekomen. Maar eenmaal daar is hij absoluut niet bereid die macht ooit weer af te staan. Voorzover hij vervolgens verkiezingen toestaat, zijn het schijnwedstrijden waarvan de winnaar, hij dus, mede door corruptie, bedrog, angst, en intimidatie, al bijvoorbaat vaststaat. Dat sluit overigens niet uit dat een aanzienlijke groep burgers hem steunt en bewondert, juist omdat hij de rol van ‘strong man’, van krachtpatser, op een in hun ogen aantrekkelijke en voor volk, vaderland en traditie noodzakelijke manier vervult. Maar dit alles betreft voornamelijk uiterljke kenmerken en verschaft nog geen inzicht in wat voor persoon daarachter schuilgaat. Terwijl juist kennis daarvan zo belangrijk is om te kunnen anticiperen en beperken of voorkomen van de ontwrichting en het lijden dat autocratisch leiderschap zowel in eigen land of organisatie als ver daar buiten kan aanrichten. Sommige van mijn collega’s menen dat er tussen grofweg 2000 en nu wereldwijd sprake is van een toename van autocratische leiders. Denk behalve aan Poetin, aan figuren als Trump (VS), Erdogan (Turkije), en Duterte (Philippijnen) naast een hele reeks anderen. Wat zij met name gemeenschappelijk lijken te hebben – enig voorbehoud, dit zijn afstandsdiagnoses – is wat genoemd wordt The Dark Triad, de drie duistere persoonlijkheidskenmerken. Dat zijn narcisme (overdreven positief zelfbeeld, onverzadigbare behoefte aan aandacht en bewondering, heftige allergie voor kritiek), psychopathie (grove ongevoeligheid, kent geen spijt, berouw, schuldgevoel of empathie) en Machiavellisme (voortdurend bezig anderen te manipuleren of op het verkeerde been te zetten door leugen, bedrog en aanjagen van angst). Voor autocraten geldt voorts dat ze buitengewoon grof, onaangenaam of bedreigend in hun uitspraken kunnen zijn. Zelfs naar hun medewerkers of hoge functionarissen. Zo zag Angela Merkel zich een keer genoodzaakt tijdens een bijeenkomst van de regeringen van Rusland en Duitsland Poetin te vragen zich niet zo onbeschoft en minachtend ten opzichte van de aanwezige ministers te gedragen. En daarmee stoten we op de vierde duistere en meest gevaarlijke trek van Poetin. Hij minacht een ieder die minder macht heeft dan hij. De nu naar compromissen en vrede strevende Westerse leiders, zijn voor hem even zovele slappelingen. De oplossing? Stel een autocraat keihard je grenzen, reageer onmiddellijk op (dreigende) overschrijding daarvan of van afgesproken rechtsordes en vertrouw voor de veiligheid en bescherming van jezelf en van jou afhankelijken nooit op met hem gemaakte afspraken. Dat is vragen om puinhopen.
Photo by Kedar Gadge on Unsplash
