Als iemand door een ander wordt gedood, denk aan het drama Anne Faber, dan halen we terecht publiekelijk alles uit de kast om te achterhalen hoe dit heeft kunnen gebeuren en hoe het in de toekomst mogelijk voorkomen kan worden. Zoals, in het geval van Michael P., de moordenaar van Anne, welke lering we daaruit wat betreft TBS moeten trekken. Maar als iemand zichzelf doodt, doen we dat alles niet. Dan gaan we als samenleving voornamelijk over op gefluister of doen er zo snel mogelijk het zwijgen toe. Als een boek dat maar zo kort mogelijk geopend mag blijven. Dat is aan de ene kant begrijpelijk. Zelfdoding is veelal met zoveel ontreddering, schuld- en schaamtegevoelens en vraagtekens omgeven en slaat zulke diepe wonden bij nabestaanden, dat we bang zijn het hen nog moelijker te maken. Maar aan de andere kant is het ook vermijding en angst die ons leiden. We weten niet goed wat te zeggen tegen of te laten weten aan een familie als de Zorreguitas nu ze Inès, door zelfdoding, door ophanging waarschijnlijk, heeft verloren. Alleen al het beeld daarvan ervaren we als zo griezelig dat we dat het liefst ontlopen of zo snel mogelijk wegduwen. Diezelfde angst verleidt ons ook tot te-kort-door-de-bocht verklaringen. Zoals dat Inès (33) worstelde met depressies. Of dat modeontwerpster Kate Spade (55), die ongeveer tezelfdertijd op dezelfde manier een eind aan haar leven maakte, de scheiding van haar man niet aankon. Of dat chefkok en televisiester Anthony Bourdain (61), die zich in dezelfde week eveneens verhing, een te gestresst leven leidde en teveel aan de alcohol was. Zelfdoding is een te absoluut, te ingrijpend, te complex en doorgaans al veel langer overdacht en gepland gedrag om middels simplificaties als depressie, scheiding, of stress en alcohol begrepen en verklaard te worden. Directe nabestaanden weten dat vaak maar al te goed en daarom zijn de twee sleutelvragen bij vrijwel iedere zelfdoding -“Waarom?’ en “Was dit te voorkomen geweest?’ – voor hen zo kwellend. Ik sluit niet uit dat als bij Inès, Kate en Anthony psychologische autopsie zal worden gedaan – een methode om achteraf vast te stellen welke factoren een rol hebben gespeeld in de zelfdoding en wat waarschijnlijk de doorslag heeft gegeven – bij alle drie zal blijken dat hun zelfdoding allesbehalve een donderslag bij een verder heldere hemel is geweest. Ik vind het daarom erg en verwijtbaar dat wij als samenleving, anders dan voor doding door een derde, voor zelfdoding nog nooit iets hebben ingericht waar hand in hand met nabestaanden middels psychologische autopsie wordt gepoogd onderbouwde en verhelderende antwoorden te vinden op die twee cruciale vragen. Erg omdat zonder antwoord op de vraag Waarom? rouw geen einde of althans geen rust vindt. En erg omdat zonder gezamelijk zoeken naar antwoorden op de vraag Was dit (mogelijk) te voorkomen geweest? we als samenleving keer op keer weer niets leren van de zelfdodingen die in ons midden plaatsvinden.
(De stichting Algemeen Nederlands Gezelschap voor de Studie van Zelfmoordproblemen heeft het initiatief genomen tot een voorziening voor psychologisch autopsie)
