Het beeld dat de afgelopen tijd de diepste indruk op mij heeft gemaakt is dat van koningin Elizabeth, voorovergebogen, haar gezicht schuilgaand onder een zwarte hoed en mondkapje en zo alleen, niemand naast haar, zittend in een bank in Windsor Chapel tijdens de afscheidsceremonie voor haar overleden echtgenoot en zielsmaat van bijna driekwart eeuw, prins Philip. Ik zie een verdriet dat oneindig, een mens die ontroostbaar lijkt en voel de neiging opkomen een arm om haar heen te slaan. Het voelt als wreedheid, iemand zo alleen, zo zonder troost, te laten zitten. En mijn gedachten verschuiven naar een boekje dat schrijver Jeroen Brouwers mij ooit zond met daarin deze opdracht: ‘Voor René….,,onze behoefte aan troost is onverzadigbaar…”. Het boekje gaat over een van Zwedens grootste schrijvers, Stig Dagerman. Hij behoorde tot de mensen die niet geloven dat wij onszelf of anderen kunnen troosten. Troost is altijd een vorm van jezelf of anderen voor de gek houden. Heeft Dagerman gelijk? De wereld staat inderdaad bol van onware en tot niets verplichtende troostprevelementen zoals ‘Je zult het zien, je komt hier sterker uit’ of ‘Ieder mens krijgt kracht naar kruis’. Behalve onwaar want lang niet iedereen krijgt kracht naar kruis, verplicht het ook nog eens tot niets. Als iedereen toch kracht naar kruis krijgt, hoeven anderen zich niet in te spannen iemand na een groot verlies te troosten. Vergelijk dat eens met deze waarachtige troostreiking: ‘Je zult je mogelijk nog heel lang kwetsbaar voelen en onze steun kunnen gebruiken voordat je je uiteindelijk beter, sterker gaat voelen’. Behalve uitdrukking van oprechte betrokkenheid ook realistischer. Mensen die een ernstig trauma of verlies lijden, worden daar doorgaans lange tijd niet sterker maar juist kwetsbaarder door. Voor alle ‘verliezers’, dat zijn wij allemaal, koninginnen inbegrepen, is te hopen dat ze mensen in hun omgeving hebben die de kunst van het troosten verstaan maar zich ook bewust zijn dat we het voor troost nooit alleen van anderen moeten hebben. Een deel van onze troost moet van ons zelf komen. Van de trouw aan ons zelf. Trouw aan onszelf betekent dat we bij verliezen gevoelens als angst, verdriet, depressie, boosheid en schaamte, emotionele pijn kortom, erkennen en aanvaarden. Het jezelf inenten met je pijn, hoe heftig soms ook, helpt om psychische immuniteit, weerbaarheid, op te bouwen. Dat is het paradoxale van echte troost. In de woorden van de beroemde psycholoog Carl Gustav Jung: pas als de maan vol is, neemt ze af. Pas als anderen ons helpen onze pijn en kwetsbaarheid volledig te doorstaan, helpen ze ons naar onze sterkte. Een probleem is dat er maar zo weinig anderen zijn die dat kunnen of willen of bij wie wij dat kunnen of willen. Stig Dagerman had ze blijkbaar niet. Veel andere ‘verliezers’ hebben ze blijkbaar ook niet. Kortom, met het oog op de verliezen die je vroeg of laat onvermijdelijk zult lijden, zoek nu al naar zulke anderen. En heb je ze gevonden, wees er dan verdomd zuinig op.
Foto (C) Michel Claude
Wikicommons licentie info: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Unesco_history,_Visit_Prince_Philip_-_UNESCO_-_PHOTO0000002675_0001.tiff