Maand: december 2023

Als ik aan winter en Kerstmis denk, is dikwijls het eerste beeld dat opkomt dat van een grote met sneeuw bedekte vlakte of helling met daarop in de verte niets anders dan een kale boom. Kaal, met uitzondering van iets op een tak iets dat lijkt op een uitstulping in de vorm van een groenachtig struikachtig boeket. De suggestie, die er vanuit gaat als ik probeer het beeld een tijdlang vast te houden als het enige levende  in een verder doodse wereld, raakt me nog altijd. Al sinds de tijd dat ik met mijn gezin in een bergdorpje in Frankrijk woonde, in de winter omringd door  besneeuwde en zeer spaarzaam begroeide hellingen. Op een dag legde een Franse collega tevens natuurarts die dol was op raadsels mij de volgende voor: “René, wat hebben Kerstmis, epilepsie en Asterix (de kleine held uit de beroemde Franse stripserie Asterix en Obelisk) met elkaar gemeen?” Ik wist het natuurlijk niet en de oplossing zei mij aanvankelijk ook niets, namelijk: misletoe of maretak. Totdat hij uitlegde dat misletoe eeuwenlang beschouwd is als een geneeskrachtige plant tegen lichamelijke ziektes, met name epilepsie, “de ‘vallende ziekte’ Een plant die niet op de aarde valt maar hoog daarboven uit zetelt op bomen, met name de krachtige eik, en zelfs doorgroeit in een verder  koude, lege wereld, dat moet wel een bizonder (genees)krachtige plant zijn. Een die volgens de overlevering en het principe uit de homeopathie ‘similia similibus curantur’, ‘het gelijke geneest het gelijke’, beschermt tegen meerdere lichamelijke aandoeningen.  Overigens niet alleen tegen lichamelijke maar ook tegen sociale en relationele problemen. Vandaar de gewoonte bij verschillende volkeren om ter voorkoming van conflicten met anderen een misletoe tak bij zich te dragen of een elixir daarvan getrokken te drinken. Of om gezeten onder de misletoe conflicten met anderen uit te praten en op een wijze manier op te lossen. En zelfs om de waarschijnlijkheid van liefde of verliefdheid te vergroten. Zoals, vooral in Angelsische landen, de eeuwenoude aanbeveling aan potentiele partners om elkaar te kussen onder de misletoe. Rest de vraag: waar komt de mistletoe dan vandaan als hij niet uit de aarde komt? Het logische antwoord daarop was – de Romeinse schrijver Plinius (ca. 23-79) tekende dat op uit de mond van een druide, een priester  – dat de plant uit de hemel was gevallen en de boom, waarop de plant terecht kwam en ging groeien, door een god zelf was uitgekozen. Maar om zijn goddelijke kracht als elixir te behouden, moest de mistletoe door de druide met een gouden mes worden afgesneden (zoals in de Asterix strip) en zonder de aarde te raken opgevangen worden in een wit kleed. En dat moest gebeuren op het moment dat de zon weer in kracht ging toenemen, tijdens de zonnewende,  circa 25 december, Kerstmis dus. De mistletoe is net als het Kerstkind, een eeuwenoud symbool van een fundamenteel menselijk verlangen, van hoop op nieuw, minder somber, minder problematisch, zonniger, lichter leven. Van hoop op ‘iets dat uit de hemel valt’, iets ‘goddelijks’. Zoals de wapens neerleggen en elkaar onder de misletoe tegemoet komen.

Image by armennano from Pixabay

Geschiedenis is vaak een dubbeltje op zijn kant. Als sommige ‘kleine’ dingen ook maar iets anders gelopen waren, dan was het ‘grote’ verhaal dat over bepaalde personen en gebeurtenissen vervolgens verteld zou worden, heel anders geworden. Neem Napoleon over wie onlangs weer een bioscoopfilm is verschenen waarover tussen de makers en het Franse publiek heftige ruzies zijn uitgebroken. De film zou een veel te soft, veel te weinig heldhaftig beeld van de grote veldheer schetsen. Ik ‘volg’ Napoleon al zowat mijn bewuste leven lang en verzamel boeken, documentaires, afbeeldingen en objecten die met hem te maken hebben. Af en toe schrijf ik ook over hem (zie ‘De macht van een maitresse’). En natuurlijk wilde ik de film, zo gauw die uit kwam, meteen zien. Ruim twee-en-half uur heb ik geïntrigeerd zitten kijken. Geïntrigeerd door wat de film toont. Maar vooral geïntrigeerd door wat die weg laat, niet toont. Volgens sommige Fransen wordt Napoleon er te weinig heldhaftig in voorgesteld. De 61veldslagen die hij heeft geleverd zouden veel meer verdienen. Ik deel dat oordeel niet. Er zit meer dan genoeg woest wapengekletter, doodsverachting en afslachting in. Ook het oordeel dat Napoleon als te emotioneel en relationeel te kwetsbaar wordt neergezet, zoals in de relatie met zijn grote liefde en eerste vrouw Josephine, deel ik niet. Integendeel. Bepaalde cruciale emotionele gebeurtenissen zijn juist weggelaten. Zoals deze. In de nacht van 12 op 13 april 1814 doet Napoleon in het kasteel van Fontainebleau, 55 kilometer ten zuidoosten van Parijs, een ernstige suicidepoging. Hij verblijft daar gedwongen sedert de nederlagen tegen de geallieerde legers van onder meer Rusland en Oostenrijk die Frankrijk op eigen grondgebied hebben verslagen en thans bezetten. Naar verluid heeft hij daar documenten te tekenen waarin de voorwaarden voor zijn troonafstand en vertrek zijn vastgelegd. Maar in plaats van dat te doen besluit hij zichzelf te doden. En wel door het innemen van een hoeveelheid cyanide. Dat draagt hij al enkele jaren in een binnenzakje bij zich, gekregen van zijn arts voor het geval hij tijdens krijgshandelingen ooit gevangen genomen zou worden. Kort na de inname daarvan lijdt hij urenlang aan uiterst pijnlijke krampen. Maar de dood treedt niet in en ontredderd geeft hij de opdracht de arts te halen. Die meent dat het betreffende gifpoeder waarschijnlijk te oud was om nog werkzaam te zijn. Napoleon vraagt dan om een sterker gif . Maar zover is het niet meer gekomen. Na heftig overgeven wijken de krampen geleidelijk en daarmee zijn doodsverlangen. Tegen zijn adjudant Caulaincourt zou hij gezegd hebben: “Als zelfs de dood mij niet wil dan is het de hoogste tijd dat ik gewoon weg ga”. Maar wat als het gif wel werkzaam was geweest? Hoe zouden wij dan nu over deze grote kleine man oordelen? In ieder geval was er nooit een laatste grote veldslag, een Waterloo, noch een Elba of Sint Helena geweest. En zou hemals suicidant, als zelfdoder, dezelfde posthume aandacht en eerbetoon ten deel gevallen als nu al gedurende ruim twee eeuwen? Over dubbeltjes op hun kant gesproken.

Wat is Sinterklaas nu eigenlijk? Vooral een kinderfeest, zoals tegenwoordig steeds vaker wordt verkondigd? Of  een feest voor alle leeftijden? Dat laatste is het in ieder geval eeuwenlang geweest. Getuige de vele Sinterklaas-legendes, die meestal betrekking hebben op de talrijke wonderen die hij als bisschop van Myra zou hebben verricht. Zoals de legende over een verarmde vader die de bruidschat van zijn drie dochters niet kon betalen waardoor zij niet konden trouwen en in de prostitutie zouden belanden. Sinterklaas, dat vernemende, strooide een aantal nachten ongezien samen met Zwarte Piet geldstukken in hun huis waardoor ze alsnog uitgehuwd konden worden. Volgens veel auteurs is de oppervlakkige eenvoud van legendes als deze verraderlijk want ze staan vol symbolen en is voor een goed begrip  psychologisch duiding ervan noodzakelijk. De diepere betekenis laat zich alleen blootleggen door ze als liefdes- of sexsymbolen te begrijpen. Zoals in deze legende,  ik citeer: “ Toen een waardin, bij wie Sint Nicolaas in Myra zijn intrek had genomen, hoorde dat haar gast tot bisschop was benoemd, was ze net bezig haar kind in bad te doen. De badkuip stond op het vuur. Als reactie op het bericht ging ze naar de kerk om de mis bij te wonen en vergat haar kindje. Aan het einde van de mis schoot haar plotseling te binnen dat het kind met de badkuip en al nog op het vuur stond en rende ze in paniek naar huis. Hoewel het water het kookpunt had bereikt, bleek het kind ongedeerd. Dankzij de bescherming van Sint Nicolaas”. Om met zo’n verhaal uit de voeten te kunnen, moet je psychologisch de diepte in. Dan kan het een verhaal zijn over schuldgevoel, over ‘egoistische’, niet rekening met anderen houdende, seksualiteit. Het kind in het badwater staat dan voor het kind in het vruchtwater, in de baarmoeder. En het gaan naar de kerk staat voor sexuele gemeenschap, denk aan de uitdrukking ‘voor het zingen de kerk uit’. De hoogzwangere moeder heeft sexuele gemeenschap gehad en is daar zo in opgegaan dat ze de verantwoordelijkheid voor het kind in haar buik even helemaal vergeten was. Daarover voelt ze zich schuldig en het is vanwege dat schuldgevoel dat Sint Nicolaas er voor zorgt dat er toch een gezond kind uit het bad(=vrucht)water, geboren wordt. Uit zulke legendes laat zich afleiden wat  Sinterklaas en Piet, zijn knecht, dieptepsychologisch nu eigenlijk symboliseren. Ze zijn de twee gezichten van menselijke liefdesrelaties, namelijk driftgedreven sexualiteit en emotionele betrokkenheid of verantwoordelijkheid. De driftgedreven Piet staat onder toezicht van de oudere, wijze Sinterklaas. Samen geven ze uitdrukking aan het feit dat liefde en sexualiteit aan de ene kant plezier, genot, lust (mogen) betekenen maar aan de andere kant scheppen ze ook verantwoordelijkheden, zowel ten opzichte van een eventueel kind als van een partner. Het duo Sint en Piet is als het ware een waarschuwing tegen het gebruiken van de ander uitsluitend ter bevrediging van de eigen lusten. Waarmee het geven van een Sinterklaasgeschenk, een surprise waarvoor moeite is gedaan, vanuit de gever de diepere betekenis heeft van ”Ik geef aan jou want ik geef om jou’’.

Laat ik beginnen met daar open over te zijn. Ik heb nog nooit op Geert Wilders gestemd, ook deze keer niet. En ik zie me in de toekomst dat ook nog niet zo gauw doen. Hoewel, de uitslag van afgelopen woensdag, het feit dat zoveel meer mensen dan ooit tevoren hun stem aan hem gegeven hebben en wat ik in recente uitspraken heb waargenomen als een toename in minzaamheid bij hem, maken toch dat ik minder zeker ben van mijn afwijzing  van hem in de toekomst. De afgelopen jaren heb ik hem steevast genegeerd in mijn denken en keuzes omdat ik vind dat hij aan haatzaaien deed, naar mijn oordeel een van de ergste, kwaadaardigste gedragingen die mensen ten opzichte van elkaar kunnen vertonen. Zoals ik op deze plaats al eens heb uiteengezet, wordt in de zogenoemde psychologische triangulatie- of driehoekstheorie haat benaderd als gekenmerkt door drie componenten of ingredienten. Een is het afwijzen van  iedere omgang en contact met een ander omdat die afkeer of walging oproept. Die afkeer of walging kan voortkomen uit bepaalde kenmerken of gedragingen van de ander, maar is vaker het gevolg van propaganda waarin de ander onterecht bepaalde ongunstige kenmerken of gedragingen worden toegedicht (zoals de Nazis met Joden deden). De tweede component van haat zijn heftige gevoelens van boosheid of angst of beide We kunnen anderen  werkelijk hartstochtelijk haten, dat wil zeggen heel veel boosheid en/of angst jegens hem of haar koesteren. Nogal wat westerlingen haten Moslims en Moslims westerlingen omdat ze bang voor elkaar zijn. Uit onderzoek blijkt dat mensen niet zelden vooral boos of haatdragend zijn over het feit dat iets of iemand hen angst of vrees inboezemt. De derde component van haat is wat wel wordt aangeduid als ‘commitment’. Dat is de bewuste beslissing iemand of een groep te verachten en die verachting hoe dan ook overeind te houden, te blijven voeden, zowel bij jezelf als bij anderen. Ten opzichte van de Moslims heeft Wilders in de afgelopen decennia mijns inziens deze driehoek van haat voortdurend beleden. Het is zijn schaduw. En daarmee ook datgene in hem waar nogal wat mensen, moslims voorop, bang voor zijn. Een angst die bij velen  niet minder zal zijn geworden door zijn eclatante stembuszege. Saillant is daarom dat hij sindsdien bij herhaling mensen heeft opgeroepen, precies in deze woorden, “om over hun eigen schaduw heen te springen’’. Onduidelijk is of dat alleen een oproep aan collega-politici is of ook aan volk en vaderland en, nog essentieler, aan hemzelf. Ik hoop het. Want alleen dan kan hij ooit het voorbeeld als leider en verbinder en van hoop zijn waar dit land, gezien de heersende enorme versplintering in denken, doen en vertrouwen, naar snakt. Maar, over je eigen schaduw, je eigen duistere kanten, springen dat gaat niemand zonder ernstige ongelukken en verdringingen lukken die niet eerst zijn eigen duistere kanten onder ogen heeft willen zien. Dat is een pijnlijke proces van zelfconfrontatie. Ik weet weet niet of Geert dat  aan kan. Maar voel me vooralsnog verplicht hem het voordeel van de twijfel te geven.

Image by WikiImages from Pixabay