Enige tijd geleden werd ik uitgenodigd door een scholengemeenschap om een demonstratieles psychologie te geven. Het thema mocht ik zelf bepalen maar ik besloot de leerlingen te laten kiezen uit de inhoudsopgave van het lesboek Psychologisch. Tot mijn verbazing gingen de meeste stemmen naar het hoofdstuk Suicidaliteit en Depressie. Naar ik later begreep had dat veel te maken met de lopende oorlog, de klimaatcrisis, de economische crisis (inflatie en energieschaarste), de twijfel onder de jongeren of deze crises nog wel oplosbaar zijn en de toenemende depressieve en suicidale gedachten bij hen. Mede daarom ging het gesprek vooral over de situatie van een jongere, Raoul, 18 jaar, en de vraag of zijn zelfdoding te voorkomen was geweest. Op een dag vond zijn moeder hem in zijn kamer, vrijwel bewusteloos door het innemen van een grote hoeveelheid slaap- en aspirinetabletten. Hij werd met spoed opgenomen in het ziekenhuis. Weer thuis vonden zowel zijn ouders als hij het moeilijk om te praten over wat er was gebeurd.
Een week later werd Raoul dood gevonden onderaan een flatgebouw in de buurt. Hij was daar vanaf gesprongen. In zijn afscheidsbrief maakte hij duidelijk dat hij zich wanhopig en depressief voelde. Hij meende niet te kunnen voldoen aan de verwachtingen van zijn ouders, begreep hun stille verwijten over zijn eerdere suïcidepoging, maar had er geen vertrouwen in dat iemand hem kon helpen. Zijn brief eindigde aldus: ‘Ik wil niet langer een last en een teleurstelling voor jullie zijn, omdat ik school niet af heb gemaakt en het met werk vinden iedere keer niet goed lukt. Ik ben er zeker van dat jullie vroeg of laat zullen begrijpen dat het zo beter is voor ons allemaal’.
In de nabespreking wezen meerdere leerlingen erop dat Raoul geen vrienden leek te hebben gehad en bepaald ook geen vriend van zichzelf was geweest. Hij bleek vooral streng zelfveroordelend. In de psychologie wordt dat een gebrek aan zelfcompassie genoemd. Het gaat hier om essentiele vragen als hoeveel compassie heb je met jezelf als je door een fout of misser van jezelf in moeilijkheden bent geraakt? Blijf je jezelf eindeloos verwijten maken? Doe je dat zelfs als het gaat om gebeurtenissen waar je geen of weinig controle over hebt?. Terwijl we tegen een goede vriend die iets ergs buiten zijn of haar schuld overkomt, zoals een depressie, zeggen dat zelfverwijten onterecht zijn, hebben we ten opzichte van onszelf in zo’n situatie lang niet altijd compassie. Zelfcompassie, vergevingsgezindheid tegenover jezelf, is bepaald niet hetzelfde als zelfmedelijden. Het is de houding van vrienden blijven met jezelf, ook als je in moeilijkheden verkeert, van inzien dat fouten of moeilijkheden niet meer betekenen dan dat je lid bent van de afdeling mensheid, je bewust bent van je negatieve gedachten en gevoelens en van vastbesloten zijn daar niet in te blijven hangen.
Gebrek aan zelfcompassie kan ernstige gevolgen hebben: zelfhaat, depressieve gedachten over jezelf en de toekomst, agressie tegen jezelf. Tot op het punt, zoals bij Raoul, dat je voor jezelf geen toekomst meer ziet en wilt.