Maand: januari 2022

Het komt regelmatig voor dat ik midden in de nacht wakker word uit een droom waarin zich een heel verhaal of relaas in woord en beeld heeft afgespeeld. Ik ga dan zo stilletjes mogelijk mijn bed uit, mijn  werkkamer in, schrijf ‘m zo precies mogelijk op en  slaap dan kort daarop weer gewoon in. Alsof mijn psyche iets heeft willen uitwerken en het resultaat als een brief op de bus heeft gedaan. Het gebeurt vooral als zich kort tevoren iets emotioneels confronterends heeft voorgedaan. Zoals enige tijd geleden, na een bezoek aan een vriend die op sterven ligt maar nog absoluut niet wil. Ik werd na een uur of wat wakker uit een ‘rare’ droom, een waarschuwing aan mezelf?, die ik hier zo integraal mogelijk weergeef. Een man sterft plotseling. Hij heeft zijn hele leven netjes geleefd en door oplettendheid en matigheid een flink vermogen vergaard, waar zijn kinderen het nodige profijt van zullen hebben. De geestelijke die de uitvaartplechtigheid leidt en de mensen die middels een korte toespraak afscheid van hem nemen, prijzen hem de hemel in. Maar zo gemakkelijk gaat dat niet. Bij de hemelpoort aangekomen blijkt de man voor een toelatingscommissie te moeten verschijnen. De commissie adviseert Petrus over wie wel en niet in de hemel op te nemen. In dit geval luidt het advies: niet opnemen. De wanhopige man, die voorziet dat hij nu tot in eeuwigheid in de hel moet verblijven, smeekt Petrus om een persoonlijk onderhoud om zijn zaak alsnog te bepleiten. Dat wordt hem toegestaan. Tijdens het gesprek vertelt hij Petrus hoe netjes en oppassend hij altijd heeft geleefd. “Met alle respect”, roept hij aan het eind van zijn pleidooi vertwijfeld en bozer uit dan hij zich ooit tijdens zijn leven heeft getoond,”ik snap niet waarom iemand als ik niet de hemel in mag”. “Als het u helpt”, antwoordt Petrus onderkoeld, “wil ik u, bij hoge uitzondering, wel vertellen waar de commissie haar advies op heeft gebaseerd”. Petrus slaat het dossier open dat hij voor zich heeft liggen: “Hier staat het volgende, ik citeer: ‘De commissie baseert haar negatief advies op haar oordeel dat betrokkene niet gelukkig en betekenisvol genoeg geleefd heeft en ook in andere opzichten niet optimaal gebruik heeft gemaakt van de hem geboden mogelijkheden”. De man hoort Petrus stomverbaasd aan. Als hij weer enigzins bij zinnen is, zegt hij bijna hakkelend: “Maar dat kan je….., dat kan je toch van zoveel mensen zeggen, dan komt er toch praktisch geen mens meer de hemel in!”. “Daar hebt u meer gelijk in dan u denkt”, antwoordt Petrus. “Want er wordt hier inderdaad niemand tot de hemel toegelaten. Sterker nog, er is hier helemaal geen hemel! De hemel is waar u zojuist vandaan bent gekomen. Of althans, daar had ie kunnen zijn. Mensen scheppen de hemel. Of niet. Tegen de tijd dat wij er aan te pas moeten komen, is het in ieder geval te laat.” Mijn droominterpretatie? De beloning voor wat je doet in dit leven is het leven zelf.

Photo by Andrew Weibert on Unsplash

Het blijft voor mij een van de meest fascinerende vragen in het leven. Waarom is het dat de meest eenvoudige manieren om iets te doen vaak ook de meest krachtige zijn? Maar juist omdat ze zo eenvoudig krachtig zijn vaak ook zo lastig zijn om er op te komen. “Je moet er maar opkomen” is het typerende compliment voor iemand die iets eenvoudigs-krachtigst heeft bedacht. Een voorbeeld. Onlangs schreef een lezeres mij dat ze een afspraak had gemaakt met haar vader om hem te interviewen. Maar hoewel ze heel blij was dat het tot een afspraak met haar aanvankelijk onwillige vader was gekomen, zag ze er, hoe dichterbij de datum kwam, ook steeds meer tegenop. “Hoe breng ik mezelf in de goede, juiste stemming daarvoor” was haar vraag aan mij. Mijn antwoord was: ‘one-minute meditation’. Een methode die ik zelf ooit aangereikt had gekregen van mijn psycholoog-opleider om mezelf ‘in de juiste stemming’ te brengen voor het voeren van een belangrijk maar mogelijk lastig gesprek. ‘Zoals een pianostemmer een piano stemt kort voor de pianist optreedt, zo stem jij je stemming via de one-minute methode voordat jij aan zo’n gesprek begint. Sluit je ogen voor circa één minuut. Ontspan je spieren en richt je aandacht even op je ademhaling. Stel je dan de betreffende persoon in verbeelding voor en denk aan een positieve ervaring met of eigenschap van die persoon. Benoem die eerst in stilte en vervolgens een of twee keer ietwat hardop, sluit af met ‘dat waardeer ik in je’, blijf nog even zo zitten en open weer je ogen’. Het charmante aan deze eenvoudige positieve stemmingsmethode is dat je ‘m met enkele eenvoudige aanpassingen ook kunt gebruiken om de grondstemming in je dagelijks leven vaker in positieve richting te sturen. Voorbeeld. Sluit voordat je gaat eten af en toe een minuut of wat je ogen en loop in je verbeelding even allerlei mensen langs die op de een of andere manier hebben bijgedragen aan de maaltijd waaraan jij dadelijk begint. Van de boer die de groente of graan heeft gekweekt, de chauffeur die het naar het bereidingsbedrijf en na bewerking daar naar de supermarkt heeft gebracht, de vakkenvuller die het in de schappen heeft gelegd, de cassiere die het heeft afgerekend, de werkers in de fabrieken die aardewerk en bestek hebben gemaakt, tot de technici van het energiebedrijf waardoor je thee of koffie hebt kunnen zetten, en ga zo maar even door. Regelmatig enkele minuten appreciatie- of waarderingsmeditatie heeft inderdaad, zoals onderzoek aantoont, een aantal positieve effecten. Je eet ontspannener, bewuster, langzamer en daardoor minder. En je geniet er meer van. Maar belangrijker, je voedt zo bij jezelf een basisstemming van waardering of erkentelijkheid. Je houdt het besef levend dat er echt heel veel mensen en aktiviteiten zijn om dagelijks dankbaar een buiging voor te maken. Gek dan toch dat we het zoveel gemakkelijker vinden om ondankbaar dan dankbaar te zijn. Overigens, volgens de dochter is het gesprek in een ontroerend goede stemming verlopen.

Foto-licentie: https://pixabay.com/nl/service/license/

Enige tijd geleden ontknoopte zich tussen middelbare scholieren en mij het volgende gesprek tijdens het lesprogramma Levensvaardigheden waarin we het thema Omgaan met Depressie en Gedachten aan Zelfdoding bespraken. ,,Als je iemand dood maakt, opzettelijk, is dat moord, toch?’’ ,,Dat is moord ja.’’ ,,Maar als je iemand dood maakt die dat wil, die dat aan je gevraagd heeft, dan is dat geen moord, toch?’’ ,,Ik zou dat dood op verzoek noemen.’’ ,,Maar als je jezelf dood maakt, omdat je niet meer wilt leven, dan noemen ze dat wel weer moord. Zelfmoord. Dat klopt toch niet?’’ ,,Dat klopt inderdaad niet.’’ ,,Maar waarom noemen ze het dan zo? Het is toch geen misdrijf als je niet meer wilt leven?’’ ,,Inderdaad, ik vind zelfmoord een verschrikkelijk oneerlijk woord. Stel dat het je broer is, of je vader.’’ ,,Maar wat moet je dan zeggen?’’ ,,Zoals het is. Dat iemand zichzelf gedood heeft. Dood door zelfdoding. Ook heel erg maar niet oneerlijk.En niet onnodig pijnlijk’’. Toen ik later die dag naar huis reed, hadden we een afspraak. Namelijk dat als iemand in een gesprek het woord zelfmoord gebruikt, te zeggen met dat verschrikkelijk oneerlijke woord te stoppen. Het voorval kwam me in herinnering toen afgelopen week bekend werd dat we een nieuwe Minister van VWS hebben, Ernst Kuipers. Zijn Ministerie subsidieert 113 en 113 is al jarenlang bezig ‘dat vreselijk oneerlijke’ woord de samenleving in te slingeren via een logo en mededelingen als ‘113 Zelfmoordpreventie’. Behalve vreselijk oneerlijk is het voor vele nabestaanden ook een uitermate kwetsend woord, dat het taboe op zelfdoding bevestigt. 113 weet dat al lang. In een openbaar debat met haar helaas overleden oprichter Mokkenstorm en middels publicaties heb ik hem daarop gewezen alsook op de talloze brieven/mails en handtekeningen van nabestaanden die vragen of smeken om aub dat vreselijke woord niet meer te gebruiken. Maar 113 weigert. Haar argument? Uit onderzoek, naar mijn weten ongepubliceerd, zou blijken dat mensen in psychische nood eerder zelfmoord dan zelfdoding of suicide als zoekterm gebruiken. Maar zelfs als, ik ken geen onderzoek onder internet search-experts die daarvoor geen goede oplossing  kunnen vinden. Zoals ik ook geen onderzoek ken waaruit blijkt dat 113 landelijk gezien een substantieel deel van de zelfdodingen voorkomt. Ik zeg niet dat ze dat in individuele gevallen niet doet, dat doet ze ongetwijfeld, maar een significant nationaal preventie-effect is niet aangetoond. Mede reden waarom ik grote moeite heb met de recente bewering van 113 dat iedere zelfdoding de samenleving 2.8 miljoen euro kost en jaarlijks dus zo’n 5 miljard euro te besparen valt (circa 1850 zelfdodingen x 2,8 miljoen). Een dubieuze rekensom en volgens statistiek-experts weinig meer dan een slag in de lucht. “Ernst, suicidepreventie gaat mij persoonlijk al bijna een halve eeuw zeer aan het hart. Eis van 0800-0113 dat ze haar zaakjes qua communicatie en operatie op orde brengt. In de rest van de zorg is het onacceptabel dat nabestaanden onnodig gekwetst worden, bij 113 is dat nog aan de orde van de dag.

Photo by Jametlene Reskp on Unsplash

Het is een vraag die voor zover mij bekend sinds het uitbreken van de pandemie in geen enkel journaal, praatprogramma of ander medium ooit gesteld is. Een vraag ook die veel mensen bijvoorbaat als absurd of onzinnig zullen afdoen. Het gaat hierom:’Helpt zingeving tegen covid?’ Ben je meer immuun tegen  besmetting en ziektesymptomen als je een doel of doelen hebt die zin en richting aan je leven geven? Stel dat het antwoord daarop ‘ja’ luidt, dan zou het zomaar kunnen  dat ouderen kwetsbaarder zijn voor covid, niet zozeer omdat ze lichamelijk kwetsbaarder zijn, maar vooral ook omdat voor hen vaker geldt, dat hun levensdoelen op zijn. Wat betekent dat ze in plaats van enkel een biologische boost minstens zozeer een  zingevingsboost nodig hebben. Enige tijd geleden, na afloop van een lezing voor personeel en bewoners van een verzorgingshuis in Den Haag vroeg ik aan de directeur wat haar grootste zorg is. Zonder enige aarzeling antwoordde ze: “de zorg voor zingeving”. “Niet eenzaamheid?” was mijn reactie. “Dat speelt natuurlijk ook”, was haar reactie. “Maar als ik moet kiezen, zijn het toch vooral gevoelens van zinloosheid die de hoofdrol spelen, en die brengen natuurlijk ook eenzaamheidsgevoelens met zich”.Veel ouderen, legde ze uit, worstelen met ingrijpende zingevingsvragen. “Zoals vragen over wat ze nog voor betekenis voor anderen hebben, over gevoelens van levensleegte, en over minderwaardigheid als gevolg van het verlies van regie over leven en gezondheid. Ouderdom is daarnaast ook vaak een periode van  terugkijken op het eigen leven en het beoordelen van jezelf. Zoals hoe goed je het hebt gedaan of juist niet. Een aanzienlijk deel worstelt met deze vragen en wij slagen er onvoldoende in”, aldus de directeur, “om daarbij klankbord, gesprekpartner en vooral  ‘doelrichtingwijzer’ te zijn”. De uitkomsten van een reeks van studies met behulp van zogenoemde Levensdoelen (Purpose in Life) interviews en vragenlijsten bevestigen haar conclusie. De mate waarin mensen in het algemeen en ouderen in het bizonder een doel of doelen hebben die richting en betekenis aan hun leven geeft is mede sterk bepalend voor hun gezondheid en levensduur. Ongeacht onderliggend lijden. Niet onbegrijpelijk maar daarom niet minder opmerkelijk, is dat uit enkele zeer recente studies ook blijkt dat ouderen helpen aan nieuwe levensdoelen of reeds bestaande levensdoelen of vaardigheden te boosten, zelfs hun spierkracht en loopsnelheid doet toenemen. Zowel één enkel (nieuw) levensdoel als meerdere uit verschillende gebieden – zoals (vrijwilligers)werk, geloof, hobbies, bewegen, familie, gemeenschap enzovoorts – maakt hen dus behalve gelukkiger en gezonder ook fysiek sterker. Waardoor typische ouderdomskwetsbaarheden zoals vallen en breuken minder vaak zullen optreden. Ik pleit er daarom en ijver er inmiddels voor aan alle ouderen de toegang tot een  levensdoel-interview en advies/opstart te geven. Daaruit zal niet alleen overtuigend blijken dat álle mensen een ingeboren wil tot zingeving hebben. Maar ook dat het levend houden van die wil tot op hoge leeftijd het grote verschil maakt. Redenen genoeg zou ik zeggen om dit tot een van de belangrijkste levensadviezen te maken: zorg dat je doelen nooit opraken!

Photo by zero take on Unsplash